Słów kilka o Inowrocławiu

Miasto uzdrowiskowe, zamieszkuje ok. 73 tys. mieszkańców, siedziba władz powiatowych, miejskich i gminnych. W dokumencie Leszka Bolesławowica z 1185 r. wzmiankowany targ „in novo Wladislaw”, zapewne przy kościele NMP. Miasto na prawie magdeburskim założone zostało ok. 1238-1239 przez księcia Kazimierza, syna Konrada Mazowieckiego. 

Od 1230 r. Inowrocław stanowił stolicę księstwa, a od XIV w. stolicę województwa. Był miejscem licznych spotkań i układów politycznych z udziałem monarchów. W 1321 r. w kościele św. Mikołaja ogłoszony został wyrok w procesie polsko-krzyżackim o Pomorze Gdańskie. Jesienią 1410 r. na zamku rezydował Władysław Jagiełło, kierując stąd poczynaniami wojsk polskich w końcowej fazie tzw. „wielkiej wojny” z Zakonem. Od 2. połowy XIX w. funkcjonowały: kopalnia i warzelnia soli, zakłady sodowe, węzeł kolejowy i uzdrowisko. Obecnie działają także m.in. przemysł poligraficzny, duży garnizon wojskowy oraz centrum szkolnictwa ponadpodstawowego.

Znajduje się tutaj Bazylika pw. Imienia NMP z XII/XIII w., kościół parafialny do XVI w. i ponownie od 1980 r., w latach 1834-1901 w stanie ruiny. To kościół romański, orientowany, tzw. bazylika redukowana z jedną szeroką nawą, prezbiterium zakończonym półkolistą absydą, westwerkiem z dwiema bliźniaczymi wieżami. W kruchcie i zakrystii są sklepienia krzyżowe. W ołtarzu głównym jest drewniana gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem (XIV w.);  w sklepieniu prezbiterium mozaika ze złota i szkła wykonana przez ks. Henryka Kaszyckiego. Na kamiennych ciosach unikalne średniowieczne rzeźby i ryty. Przy świątyni jest najstarsza miejska nekropolia z kurhanem konfederatów barskich (1769 r.) i Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich (1969 r.).

Ponadto, warte zobaczenia są też inne kościoły:

- Kościół św. Mikołaja z XV w., gotycki z licznymi domieszkami późniejszych stylów. W nawie południowej jest ołtarz Krzyża Świętego z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego z XIV w.; liczne barokowe ołtarze, rokokowa ambona z XVIII w., epitafium rodziny Radojewskich z XVIII w.; w prezbiterium witraże o tematyce historycznej z lat 20. XX w., Drzwi Jubileuszowe (proj. Andrzej Prokopiuk). Na cmentarzu parafialnym są mogiły pomordowanych w obozie na Błoniach oraz żołnierzy radzieckich z II wojny światowej,

- Kościół Świętego Krzyża z lat 1861-1863, eklektyczny, do 1945 r. stanowił zbór ewangelicki, od 1971 r. ośrodek parafii rzymskokatolickiej; jest tu obraz Artura Grottgera „Chrystus Ukrzyżowany” (1873 r.),

- Kościół Zwiastowania NMP z lat 1898-1901, neoromański z 77-metrową wieżą; po katastrofie z 1909 r. zamknięty na 20 lat; w prezbiterium jest unikatowa mozaika; bogaty wystrój rzeźbiarski Władysława Marcinkowskiego ‒ w głównym portalu scena Pokłonu Trzech Króli z Matką Bożą w koronie. W okresie międzywojennym posługiwali tutaj błogosławieni księża męczennicy: proboszcz Stanisław Kubski, Władysław Demski i Franciszek Dachtera. W pobliżu świątyni jest pomnik św. Wojciecha z 1996 r. (proj. Katarzyna i Grzegorz Radeccy). Na cmentarzu parafialnym są groby żołnierzy poległych w latach 1914-1920 (Pomnik Bohaterów z 1930 r., proj. Lucjan Michałowski) oraz ofiar II wojny światowej, grób trzech żołnierzy francuskich (1919 r. ) i grób Józefy z Kloftów Kasprowiczowej,

- Kościół garnizonowy św. Barbary i św. Maurycego z lat 1927-1933, w stylu klasycyzującego modernizmu (proj. Marian Andrzejewski). Jest tu okazały portyk kolumnowy, kopuła przypominająca hełm żołnierski. Przy kościele stoi dąb upamiętniający ofiary Katynia, opodal jest Krzyż Tysiącleci postawiony z inicjatywy ks. Antoniego Balcerzaka,

- w dzielnicy zdrojowej jest kościół św. Józefa Oblubieńca NMP - ukończony w 1952 r. staraniem ks. Adama Fabianowskiego (proj. Stefan Cybichowski); w ołtarzu głównym jest 7 witraży ukazujących życie św. Józefa, dzieło o. Efrema z Kcyni. Na cmentarzu par. znajduje się mogiła jeńców rosyjskich z I wojny światowej oraz groby braci Bartoszcze  – Piotra (1950-1984) - współzałożyciela NSZZ RI „Solidarność” na Kujawach i Romana (1946-2015) - prezesa PSL.

-  w dzielnicy Mątwy jest Kościół Opatrzności Bożej z lat 1930-1931, neobarokowy (proj. Marian Andrzejewski).   

W centrum miasta zachowane zostały fragmenty murów obronnych z XIV w. oraz pomniki: Jana Kasprowicza z 1966 r. (proj. Edward Haupt), Obrońców Inowrocławia z 1984 r. (proj. Marek Guczalski) oraz Patronki Miasta św. Jadwigi Królowej z 2011 r. (proj. Marek Maślaniec). W centrum jest też Teatr Miejski z lat 80. XIX w. z Instytutem Prymasa Józefa Glempa i stałą wystawą solnictwa, a także Salą Koncertową im. Ireny Dubiskiej.

Ważnym obiektem jest I Liceum Ogólnokształcące, wcześniej gimnazjum. Szkoła stanowi najstarszy gmach (1860 r.), neoklasycystyczny (proj. Bruno Hüsener). W gronie wychowanków tej szkoły są: Jan Kasprowicz, Henryk Arctowski, Jan Moll i kard. Józef Glemp.

Ważne miejsca to też: gmach sądu z więzieniem (1900-1901) - na murze znajduje się tablica upamiętniająca m.in. ofiary "makabrycznej nocy" (22/23 X 1939 r.), obrońców ziemi gnieźnieńskiej i więźniarki polityczne okresu stalinowskiego; miejsce pamięci po obozie niemieckim na Błoniach (1940-1945), gdzie więzieni byli m.in. bł. bp Michał Kozal, bł. o. Józef Cebula OMI i pierwszy prezydent Inowrocławia dr Józef Krzymiński.

W tzw. pałacu mieszczańskim przy ul. Solankowej znajduje się Muzeum im. Jana Kasprowicza. W zachodniej części miasta jest Park Solankowy z tężnią solankową im. Jana Oseta (2001 r.). Na terenie parku jest najstarszy obiekt kąpielowy z 1876 r., dawny Pawilon Kąpieli Borowinowych z lat 1924-1926 (bud. Wilhelm Dziewior), dawny Zakład Przyrodoleczniczy z 1929 r. (proj. Marian Pospieszalski), Solanki Medical SPA (pierwotnie sanatorium ZUS) z 1930 r., ogrody papieskie, pijalnie wód mineralnych, muszla koncertowa, pomniki założyciela uzdrowiska dr. Zygmunta Wilkońskiego oraz gen. Władysława Sikorskiego.

Nad Notecią działa ośrodek ZHR z przystanią wodną (2014 r.). W dzielnicy Szymborze (do 1934 r. wieś) zachowały się żywe tradycje ludowe (tzw. przywołówki organizowane przez Klub Kawalerów). Przy ul. Wielkopolskiej stoi dom siostry Jana Kasprowicza, obecnie filia Muzeum im. Jana Kasprowicza.

W Inowrocławiu urodzili się m.in. zapewne Władysław Łokietek (ok. 1260-1333) - król Polski, Fenenna (1276-1295) - królowa węgierska, Henryk Fryderyk Hoyer (1834-1907) - „ojciec” histologii polskiej, Irena Dubiska (1897-1989) - skrzypaczka, Julius Pinschewer (1883-1961) - reżyser filmowy, Marian Biskup (1922-2012) - historyk, kard. Józef Glemp (1929-2013) - Prymas Polski, abp Tomasz Peta (ur. 1951) - metropolita Nur-Sułtanu oraz Jan Kasprowicz (1860-1926) - poeta i tłumacz literatury.