Gmina Kruszwica

Jezioro Gopło należy do najbardziej znanych zbiorników naturalnych w Polsce. Jest największym jeziorem Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego i dziewiątym pod względem wielkości jeziorem w Polsce. Gopło to płytkie, polodowcowe, jezioro przepływowe. Średnia głębokość jeziora wynosi 3,6 m, a głębokość maksymalna - 16,6 m.Jezioro posiada urozmaiconą linię brzegową o długości 87,5 km, liczne zatoki, wyspy i półwyspy. Nadgoplański Park Tysiąclecia utworzony w 1967 r. to obszar pól uprawnych, łąk, lasów, bagien i nieużytków oraz jezioro Gopło o łącznej powierzchni 12 683,76 ha. Ochroną rezerwatową objęty jest obszar o powierzchni 2 313,76 ha, a otaczający go obszar ochrony krajobrazowej ma powierzchnię 10 370 ha. Na terenie NPT zinwentaryzowano dotychczas blisko 770 gatunków roślin. Obszary nadgoplańskie to również środowisko życia wielu gatunków ssaków. Najbardziej jednak rzucającym się w oczy, barwnym i ruchliwym składnikiem środowiska Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia są ptaki. Gmina Kruszwica przygotowana jest do rozwoju turystyki krajobrazowej, czemu służą wyznaczone szlaki, przebiegające przez najatrakcyjniejsze tereny i obiekty na tym terenie. PTTK Oddział Inowrocław proponuje turystom sześć szlaków, w tym najważniejszy ¬zielony. W sezonie turystycznym na trasie szlaku zielonego organizowane są częste rajdy rowerowe.

Kruszwica jest nierozerwalnie związana z początkami państwowości polskiej. Najstarsze ślady osadnictwa na terenie dzisiejszej Kruszwicy sięgają epoki kamienia (ok. 10 000 r. p.n.e.). W pierwszych wiekach naszej ery przez tereny Nadgopla przebiegał "szlak bursztynowy". Najstarsze ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa odnotowano na przełomie VI i VII w. na zachodnim brzegu Gopła, kiedy to ówczesna Kruszwica była ośrodkiem o dużym znaczeniu gospodarczym i strategicznym. Druga poł. X w. i całe XI stulecie to okres największej w dziejach świetności kruszwickiego grodu, który stał się wówczas jedną ze stolic pierwszych Piastów i ulubioną ich rezydencją. Wiodącą gałęzią gospodarki było hutnictwo szkła i wytwarzanie szkliwionej ceramiki, także budowlanej. Na zachodnim brzegu jeziora Gopło warzono sól z miejscowych źródeł solankowych. Krytycznym momentem, wyznaczającym koniec rozkwitu średniowiecznej Kruszwicy był rok 1271, kiedy to na rozkaz Bolesława Pobożnego spalono gród. Dopiero rządy Kazimierza Wielkiego zapoczątkowały nowy okres pomyślności Kruszwicy. Około połowy XIV w. z fundacji króla w miejscu starego grodu zbudowano murowany zamek. W 1422 r. król Władysław Jagiełło nadał Kruszwicy miejskie prawa magdeburskie. Jednak Kruszwica nawiedzana pożarami i wojnami powoli upadała i niszczała. Ostateczny cios zadał miastu najazd szwedzki w wyniku, którego miasto i kazimierzowski zamek uległy w 1657 r. dalszemu zniszczeniu. Szczególnie korzystny dla miasta pod względem gospodarczym był koniec XIX w., kiedy to oddano do żeglugi uregulowany odcinek Noteci łączący Kruszwicę z Kanałem Bydgoskim oraz zlokalizowano w mieście cukrownię. W ostatnich dziesięcioleciach istotnym kierunkiem rozwoju miasta i okolic jest turystyka, a fakt powołania w 1967 r. Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia uatrakcyjnia ofertę turystyczną gminy.

Najcenniejszym zabytkiem Kruszwicy, niepisanym symbolem miasta jest ceglana, gotycka wieża na Wzgórzu Zamkowym u nasady Półwyspu Rzępowskiego, zwana Mysią. Wieża jest ośmioboczna, ma 32 m wysokości i wraz z resztą murów stanowi pozostałość zamku obronnego z XIV w. Zamek ten zbudowano z fundacji króla Kazimierza Wielkiego ok. 1350 r. w miejscu starego grodu. Kruszwicki zamek pełnił bardzo ważną funkcję strategiczną, był warownią na pograniczu polsko-krzyżackim. Równie cennym zabytkiem sakralnym Kruszwicy jest Kolegiata pw. śś. Piotra i Pawła. Świątynia zbudowana na początku XII w. z granitowych i piaskowcowych ciosów, jest trójnawową, filarową bazyliką, wzniesioną na planie krzyża łacińskiego. Cennymi zabytkami kolegiaty są dwie chrzcielnice - piaskowcowa z XI w. i granitowa z XII w. W 1954 r. odsłonięto w absydach transeptu dolne części romańskich ołtarzy. Pod łukiem tęczowym prezbiterium znajdują się pochodzące z początków XVI w. późnogotyckie rzeźby, natomiast na ścianach rzeźby klęczących aniołów (I poł. XVIII w.) pochodzące z ołtarzy barokowych kolegiaty. W kościele znajdują się XVII-wieczne marmurowe płyty poświecone początkom kościoła i pierwszym biskupom. W północny portal ściany wmurowano płytę nagrobną starościny Zofii Oponowskiej, zmarłej w 1500 r.

Wartym uwagi obiektem niezabytkowym Kruszwicy jest Pałacyk w pobliżu Mysiej Wieży. W 1998 r. została tu otwarta Ekspozycja Archeologiczna przedstawiającą plon wykopalisk prowadzonych na terenach nadgoplańskich.