TAS, czyli tarcza na torę z Inowrocławskiej starej synagogi

Najświętszym obiektem w synagodze był zawsze zwój Tory, który otaczały specjalne przedmioty, ozdoby Tory (klej kodesz). Należały do nich sukienka/pokrowiec na Torę oraz srebrne wskaźnik do czytania, nakładki na drzewce, korona oraz tarcza/plakieta - tas.

Tas (hebr. płyta), pierwotnie w formie metalowej tabliczki służył do oznaczania miejsca w zwój jest zwinięty (to swoista zakładka do książki, z tym wyjątkiem, że książka ma postać kilkunastometrowego zwoju). Z czasem przekształcił się w ozdobną plakietę zawieszaną na Torze z określeniem nazwy święta, w którym wypada czytanie określonego fragmentu. Tasy należą do charakterystycznych elementów wyposażenia synagog Żydów aszkenazyjskich (środkowoeuropejskich). Najstarsze zachowane w Polsce tarcze na Torę datowane są na początek XVIII w.

W zbiorach Muzeum im. Jana Kasprowicza znajdują się trzy tasy. Najstarszy, datowany na wiek XVIII, pochodzi z synagogi w Inowrocławiu. To srebrna tarcza z elementami mosiężnymi i szklanymi imitacjami kamieni szlachetnych. W jej centrum znajduje się hebrajska inskrypcja „szabat” - oznaczająca dzień, w którym zwój Tory oznaczony tym tasem był używany (od piątkowego wieczoru do sobotniego). Motywem dominującym, zdobionym kolorowymi kamieniami jest korona – symbol Tory, którą podtrzymują dwa gryfy, strażnicy skarbu. Tło blachy zdobi repusowany ornament roślinny – drzewo życia. Tora bowiem „to Nauka, drzewo żywota dla trzymających się jej, i szczęście dla wspierających się na niej”. Do tasu przytwierdzone są trzy blaszki zdobione rokokowym ornamentem z inskrypcjami hebrajskimi, mającymi charakter fundacyjny. Dzięki współpracy muzeum z prof. Andrzejem Trzcińskim z Uniwersytetu Marii Curii Skłodowskiej wiemy, że ten jedyny zabytek z inowrocławskiej starej synagogi fundowali Miriam i Abraham (małżeństwo) w 1782 r.

Artykuł ukazał się w Tygodniku Informacyjnym Powiatu, Miast i Gmin 9 lipca 2021 r.