Gdy „iskrzy” między dowódcami

Zapraszamy do lektury drugiej części wywiadu, który ukazał się w Gazecie Generalskiej, z dr. hab. Tomaszem Łaszkiewiczem profesorem IH PAN, który jest „strażnikiem pamięci” o Generale na Kujawach.

Przy okazji przypominamy, że w sierpniu dwór w Parchaniu można zwiedzać we wtorki i czwartki w godzinach 9.00-15.00. Na zwiedzanie wystawy można się umówić wcześniej pod nr. tel. 572 158 821.

Z pewnością „iskrzyło” pomiędzy panami. Wspomniałem już czas bliskiej współpracy w organizacjach strzeleckich i początkach Legionów Polskich. Później zaczął rysować się konflikt, który po części dotyczył koncepcji dalszego rozwoju polskich formacji wojskowych, a po części miał podłoże ambicjonalne. Krótko mówiąc – zbyt szybko rósł potencjał polityczny młodego Szefa Departamentu Wojskowego NKN, czego nie mógł zaakceptować Komendant. Z czasem, już w niepodległej Polsce, Sikorski wzmocnił swoją pozycję, był ambitny, pracowity i nie chciał biernie wykonywać woli Marszałka, a do tego doszły rozbieżne wizje dotyczące organizacji naczelnych władz wojskowych. W konsekwencji tego w czasie zamachu stanu Sikorski nie poparł jednoznacznie Piłsudskiego (choć też nie wystąpił przeciwko niemu czynnie), dlatego dwa lata później został pozbawiony wszelkich funkcji, pozostając do końca okresu międzywojennego w służbie, lecz bez przydziału wojskowego. Trzeba podkreślić, że próby porozumienia podejmowane przez Eugeniusza Kwiatkowskiego, Aleksandra Prystora, czy Szymona Askenazego zostały przez Józefa Piłsudskiego odrzucone.    

Tak, zwłaszcza otoczenie Marszałka nie miało zaufania do ambitnego i starającego się być samodzielnym Sikorskiego. Właśnie dlatego mieszkał w swoim wiejskim domu w Parchaniu, a nie w stolicy, gdzie mógłby uprawiać „manewry” polityczne. Niemniej i tutaj obserwowany był wręcz ostentacyjnie przez policję polityczną. Między innymi dlatego zastąpił wiejskie, sztachetowe ogrodzenie swojego domu, niezbyt urodziwym, ale szczelnym, wysokim murem z najtańszej białej cegły.    

Było to konsekwencją wcześniejszych szykan ze strony obozu sanacyjnego. Cały czas, także po śmierci Marszałka, postrzegany był przez to środowisko jako potencjalny konkurent i rywal. Dlatego głównodowodzący marszałek Edward Rydz-Śmigły konsekwentnie odmawiał mu prawa do zajęcia jakiejkolwiek funkcji w armii. Gen. Władysław Sikorski nie otrzymawszy przydziału mobilizacyjnego kilkukrotnie – zarówno w sierpniu, jak i już we wrześniu 1939 r. – zabiegał o osobistą rozmowę z Naczelnym Wodzem, kilkukrotnie jednak odmówiono mu spotkania. Z Warszawy podążał za sztabem naczelnego dowództwa, dotarł do Lwowa, a później nad granicę państwa na Czeremoszu. W kilka godzin po jej przekroczeniu przez władze państwowe i wojskowe Polskę opuścił również Władysław Sikorski.   

Ano właśnie! Proszę zwrócić uwagę, że gen. Sikorski choć usilnie zabiegał o przydział służbowy, to nigdy go nie otrzymał, a zatem granice Rzeczypospolitej opuszczał jako cywil. Dlatego też – w przeciwieństwie do premiera, prezydenta, wodza naczelnego, kadry dowódczej i ministrów – nie został przez Rumunów internowany. Skontaktował się z ambasadorem francuskim Leonem Noëlem, który ułatwił mu dalszą podróż nad Sekwanę. Jeszcze po drodze, w Bukareszcie, nawiązał kontakt z pracownikami ambasady polskiej. Odbył kilka dłuższych konferencji z ambasadorem Rogerem Raczyńskim oraz attaché wojskowym płk. Tadeuszem Zakrzewskim, który oddał się wraz z personelem i zasobami finansowymi do dyspozycji Sikorskiego. Już wówczas – 21 września – generał wydawał dyspozycje umożliwiające odtworzenie naczelnych władz państwowych w Paryżu, celem zapewnienia ciągłości prawnej Rzeczypospolitej. W tym samym czasie do Paryża ściągnęła już pewna grupa polskich dyplomatów oraz polityków (głównie spoza ekipy sanacyjnej). Natomiast internowany w Rumunii prezydent Ignacy Mościcki wyznaczył swojego następcę w osobie gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, jednak Francuzi niedwuznacznie dali do zrozumienia, że nie widzą możliwości współpracy z wyrazistym przedstawicielem ekipy odpowiedzialnej za klęskę wrześniową. Choć ingerencja ta była bezprecedensowa i zasadniczo niedopuszczalna, okazała się skuteczna. Mościcki częściowo uległ, swoje stanowisko bowiem powierzył Władysławowi Raczkiewiczowi – bardziej elastycznemu przedstawicielowi sanacji. Ten ostatni objął swój urząd 30 września, a w wyniku zawartego z dawną opozycją porozumienia zrzekł się większości uprawnień wynikających z konstytucji kwietniowej. Funkcję premiera tego samego dnia powierzył przedstawicielowi endecji (największej przedwrześniowej partii opozycyjnej), który z kolei zrzekł się urzędu na rzecz gen. Władysława Sikorskiego, jako człowieka w pełni kompetentnego, a ponadto posiadającego znakomite relacje we francuskich kołach wojskowych i politycznych. Ten już dwa dni wcześniej – jako najstarszy rangą polski generał we Francji – objął dowództwo nad siłami zbrojnymi.  Formalnie jednak, dopiero po zrzeczeniu się swoich funkcji przez marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, 7 listopada 1939 r. prezydent mianował Sikorskiego Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. W sformowanym przez siebie gabinecie objął także funkcje ministra spraw wojskowych oraz ministra sprawiedliwości. Jak widać gen. Władysław Sikorski posiadł rzeczywiście niemal pełnię władzy, w dość zawiłej układance i grze politycznej pomiędzy sanacją, a dawną opozycją, z niemałym udziałem wpływów francuskich.   

Marszałek Józef Piłsudski z grupą oficerów. Generał Władysław Sikorski pierwszy z prawej.

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe