Dziedzic wieków z Chrosna

Historię młynarstwa wietrznego na Kujawach rozpoczyna przywilej Władysława Łokietka dla Radziejowa z 1322 r. Pięćdziesiąt lat później biskup włocławski Zbylut zezwala na budowę w Parchaniu wiatraka.

W 1372 r. (a więc 650 lat temu) rozpoczyna działalność pierwszy znany w historii zakład spożywczy na terenie dzisiejszego Powiatu Inowrocławskiego! Przywilej budowy wiatraka w Parchaniu otrzymuje „mąż przezorny Świętosław”, a dokument wspomina jego mistrzostwo i doświadczenie. W krajobrazie rolniczych Kujaw wiatraki stają się elementem powszechnym. Są nawet w miastach. W Inowrocławiu opuszczone baszt miejskich fortyfikacji zostają zamienione na wietrzne młyny.

Zimą 1762/1763 r. wokół Rożniat słychać pracujących drwali. We wsi budowany będzie wiatrak. Pod koniec XVIII w. koźlak jest remontowany. W 1842 r. na jednym z drewnianych kół Wilhelm Sparsch odnotowuje swoje istnienie. Czy był to młynarz czy majster remontujący wiatrak? Nie wiemy.  

W 1890 r. w Chrośnie osiedla się Jan Kruszyński. We wsi pracują już dwa wiatraki. Jest jednak miejsce na trzeci. Prawdopodobnie Jana Kruszyńskiego nie stać na budowę nowego młyna. W niedalekich Rożniatach znajduje wiatrak używany, stuletni, ale w doskonałym stanie. Kupuje go i transportuje do Chrosna! Od podwaliny przez sztember po stawidło, ponad 11-metrowa budowla zostaje przewieziona i ustawiona na olbrzymich kamieniach (pewnie tylko one i deskowa obudowa pochodziły z Chrosna). Prawdziwy megatransport!

W 1918 r. młyn w Chrośnie kupuje Ludwik Gustaw. Wiatrak ostatni raz mieli zborze na mąkę w 1973. Zamiera wraz ze śmiercią Kazimierza Gustawa w 1973 r. Zdążył jeszcze zagrać w filmie „Antek”, ekranizacji noweli Bolesława Prusa. Ostatni czynny wiatrak na Kujawach kończy produkcję. Jest jednak troskliwie doglądany przez syna ostatniego młynarza, także Kazimierza. 

Nazwisko Gustaw z czasem staje się… imieniem wiatraka. W 2009 r. ten wyjątkowy zabytek techniki przejmuje Gmina Kruszwica. W 2021 r., dzięki dotacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego, przeprowadzony zostaje gruntowny remont i badania wiatraka. Jego datowanie, dzięki badaniom dendrochronologicznym, z 1857 r. przesunięte zostaje o prawie 100 lat. 

Gustaw, wiatrak w Chrośnie, okazuje się jednym z najstarszych tego typu obiektów w Polsce! Prace konserwatorskie i zaangażowanie Gminy Kruszwica zostały w bieżącym roku docenione Medalem Hereditas Saeculorum. Gustaw rzeczywiście jest dziedzictwem wieków!