„Bo kamień z ściany wołać będzie”

Lapidarium ustawione jest niczym synagoga na linii E-W. Środek ściany przecina wąska szczelina. W południe przebija się przez nią słoneczne światło. Za ścianą oraz w gabionach, niczym we wspólnej mogile, złożono setki pozostałych fragmentów macew.    

- Chora, nienawistna ideologia nazistowska chciała ich wymazać z mapy całej Europy. Także i tu, w Inowrocławiu - mówi dr hab. Tomasz Łaszkiewicz, prof. Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.

Obszar lapidarium ten to teren byłego cmentarza żydowskiego. Istniał od 1886 r. do II wojny światowej, kiedy został zniszczony przez Niemców. Nagrobki posłużyły do brukowania placu i ulic przy siedzibie Rejencji Inowrocławskiej (obecnej ul. Prezydenta Gabriela Narutowicza).

Blisko 3 tysiące macew, z czego tysiąc z inskrypcjami i ornamentami, wydobytych zostało ponad 10 lat temu przez Powiat Inowrocławski i powiatowe muzeum, sprzed  III Liceum Ogólnokształcącego w Inowrocławiu.

- One przez całą okupację, przez cały PRL i przez wiele lat po przemianach w tym miejscu spoczywały. To chodnik hańby, który Niemcy stworzyli - podkreśla Marcin Woźniak, dyrektor Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu.

Powiat Inowrocławski i Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego wybudowali lapidarium, którego centrum stanowi pomnik złożony z najlepiej zachowanych ułamków kamieni nagrob­nych, opatrzonych inskrypcjami hebrajskimi i niemieckimi. Administratorem tego miejsca, będącego stałą wystawą plenerową, jest powiatowe Muzeum im. Jana Kasprowicza.

Najstarsze macewy pochodzą z XVIII w. Połamane kamienie przechowały fragmenty hebrajskich i niemieckich inskrypcji. Na starym cmentarzu była też macewa z inskrypcją polską. Wszystkie wyrażają smutek, żal, tęsknotę ale i nadzieję. Inskrypcjom towarzyszą charakterystyczne dla żydowskich cmentarzy symbole: Gwiazdy Dawida, dzbany na nagrobkach Levych, rodziny niezwykle zasłużonej dla Kujaw i Inowrocławia, dłonie w geście błogosławieństwa z grobów Cohenów. Złamane drzewo – uniwersalny symbol końca i śmierci.

Na macewach zapisane są imiona dawnych mieszkańców tej ziemi, ponownie możemy je odczytać: Ahron, Awraham, Cwi Hirsz, Dow Ber, Ejdel, Eliezer, Frajda, Frumet, Hinda, Jaakow, Jicchak, Jehuda, Josef, Meir, Miriam, Mosze, Perel, Rachel, Riwka, Sara, Szraga.   

Ubiegłotygodniowej uroczystości w lapidarium towarzyszyło otwarcie wystawy „Zostały tylko kamienie. Żydzi w Powiecie Inowrocławskim” w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu przy ul. Solankowej 33.    

Prezentuje ona historię obecności Żydów na terenie Powiatu Inowrocławskiego. Pokazane są tu bardzo cenne judaica ze zbiorów własnych placówki, w tym Tora, unikalne srebra synagogalne, archiwalne fotografie żydowskich cmentarzy i synagog. Na planszach wskazane są miejsca i obiekty związane z kulturą polskich Żydów z terenu Powiatu Inowrocławskiego. Zbiory Muzeum im. Jana Kasprowicza uzupełniają archiwalia z zasobu Archiwum Państwowego w Bydgoszczy oddział w Inowrocławiu. Wystawa czynna będzie do 19 kwietnia - w ten dzień przypada bowiem 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim.