84 lata po krwawej nocy

Tamtej nocy, w warunkach szczególnego udręczenia, pozbawiono życia nie mniej niż 56 osób, w tym prezydenta Inowrocławia Apolinarego Jankowskiego, wiceprezydenta Władysława Juengsta, wójta Gminy Inowrocław-Zachód Mieczysława Eckerta, wielu nauczycieli oraz działaczy polskich organizacji politycznych, gospodarczych i kulturalnych.

Jak dotąd nie powstała pełna i do końca wiarygodna lista 56 ofiar zbrodni dokonanej przez Hirschfelda i Jahnza. Do niedawna jeszcze na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP w Inowrocławiu pośród ofiar wojny upamiętnionych na tablicach pamiętną datę 22 października 1939 r. można było zauważyć przy ponad stu nazwiskach. Podobnie zawyżona liczba zabitych znajduje się w spisie przechowywanym w inowrocławskim USC, jak również w materiałach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (IPN BU 2448/93, k. 83). Jak to możliwe? Wszystko zaczęło się od jednodniówki „Męczeńskim Szlakiem Kujaw”, która podaje aż 104 ofiary. Stało się tak dlatego, że we wszystkich wspomnianych źródłach znaleźli się również Polacy zamordowani w innych okolicznościach, nawet poza więzieniem.

Poniższa nowo sporządzona przez Edmunda Mikołajczaka lista zawiera nazwiska 49 osób, które z całą pewnością lub bardzo dużym stopniem prawdopodobieństwa mogą zostać zaliczone do ofiar „makabrycznej nocy”. To już niemało, bo bez mała 90% rzeczywiście wtedy zamordowanych. Najstarszy z nich miał 68 lat, najmłodszy był 16-latkiem.  

Wykaz powstał w oparciu o następujące źródła: informacje zawarte w treści wyroku sądu niemieckiego z 23 lipca 1940 r., relacje bezpośrednich świadków (często, niestety, sprzeczne), wyniki ekshumacji dokonanej jesienią 1945 r. (pomimo upływu sześciu lat niektóre zwłoki, np. hr. Edwarda Ponińskiego, zostały rozpoznane przez bliskich) oraz akta USC sporządzone przeważnie na podstawie wyroków Sądu Grodzkiego. To ostatnie źródło okazuje się stosunkowo najmniej wiarygodne, gdyż wspomniane wyroki zapadały często w oparciu o informacje rodziny, a te z kolei bywały nieprecyzyjne. Po prostu rodzina nie zawsze miała obiektywną wiedzę, czy śmierć krewnego nastąpiła akurat podczas „makabrycznej nocy” czy też w innym czasie, a data 22/23 października 1939 r. podawana była sądowi jako najbardziej prawdopodobna. Wyrażamy podziękowanie dr Katarzynie Podczaskiej z Inowrocławia oraz Sebastianowi Bartkowiakowi z Unisławia za pomoc w ustaleniu tożsamości kilku ofiar.   

Lista zamordowanych

1. Stefan Anioła (ur. 1907), kierownik szkoły w Wielowsi koło Gniewkowa, do 1937 r. kierownik szkoły w Ośniszczewku;

2. Antoni Biegański (ur. 1901), kierownik szkoły w Rojewicach;

3. Marian Czapla, zawód nieznany, inwalida (bez nogi);

4. Jan Dykiert (ur. 1899), kierownik szkoły w Niszczewicach, powstaniec wielkopolski;

5. Mieczysław Eckert (ur. 1897), wójt gminy Inowrocław-Zachód, powstaniec wielkopolski, prezes Towarzystwa Śpiewu „Moniuszko”;

6. Edmund Frajer (ur. 1901), nauczyciel Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;

7. Zofia Frajer z d. Bielanow (ur. 1902), nauczycielka Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;

8. Hans Gierke (ur. 1895), ziemianin z Polanowic narodowości niemieckiej;

9. Mieczysław Głowacki (ur. 1923), syn rolnika z Jacewa;

10. Grobelski (imię nieznane), kupiec z Inowrocławia;

11. Franciszek Hanaś (Hanas) (ur. 1889), p.o. kierownika Szkoły Powszechnej w Gniewkowie, przed 1918 r. pracował w szkole polskiej w Brazylii;

12. Konrad Jan Hoffmann (ur. 1897), kierownik Szkoły Powszechnej w Szadłowicach, członek Związku Obrony Kresów Zachodnich;

13. Józef Hoppe (ur. 1885), inżynier rolnik, ziemianin z Czystego;

14. Apolinary Jankowski (ur. 1899), prezydent Inowrocławia, powstaniec wielkopolski;

15. Marceli Jasiński (ur. 1895), rolnik ze Stanomina;

16. Florian Jaskólski (ur. 1905), robotnik z Inowrocławia;

17. Władysław Juengst (ur. 1891), wiceprezydent Inowrocławia, powstaniec wielkopolski;

18. Jan Karasiński, telegrafista kolejowy z Inowrocławia;

19. Władysław Kaszak, zawód nieznany;

20. Stanisław Kiełbasiewicz (ur. 1887), radny miejski, działacz PPS, sekretarz Związku Zawodowego Robotników Rolnych i Leśnych w Inowrocławiu;

21. Władysław Kosiak, ziemianin z Zagajewiczek, powstaniec wielkopolski, prezes PSL „Piast” w Inowrocławiu, prezes Kółka Rolniczego w Zagajewiczkach;

22. Kosiak (imię nieznane), syn Władysława Kosiaka z Zagajewiczek;

23. Leon Koszczyński (ur. 1901), kierownik szkoły w Lisewie Kościelnym;

24. Tomasz Kotowski (ur. 1880), młynarz z Pierania;

25. Stanisław Kubicki (ur. 1889), zawód nieznany;

26. Konstanty Laubitz (ur. 1888), ziemianin z Popowic;

27. Stanisław Małecki (ur. 1879), murarz kolejowy z Jaksic;

28. Stanisław Marciniak (ur. 1891), urzędnik z Inowrocławia;

29. Walenty Michałowski (ur. 1890), woźny w Starostwie Powiatowym w Inowrocławiu;

30. Franciszek Mierzwicki (ur. 1905), nauczyciel Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;

31. Jan Nepomucen Mlicki (ur. 1902), inżynier rolnik, ziemianin z Komaszyc;

32. Jan Murawski (ur. 1871), robotnik z Inowrocławia;

33. Czesław Obiała (ur. 1893), rolnik z Dźwierzchna;

34. Stanisław Oliwkowski (ur. 1887), przedsiębiorca z Inowrocławia;

35. Władysław Ozdoba (ur. 1911), kierownik Szkoły Powszechnej w Hołownicy pow. Równe;

36. Edward Poniński (ur. 1887), inżynier rolnik, ziemianin z Kościelca, propagator oświaty rolniczej, mecenas sztuki;

37. Jakub Popek (ur. 1898), rolnik z Płonkówka;

38. Teofil Reszka (ur. 1884), aptekarz z Inowrocławia, prezes Związku Oficerów Rezerwy;

39. Jan Rzemieniewski (ur. 1913), kupiec z Inowrocławia;

40. Leon Skonieczny (ur. 1910), posterunkowy Policji Państwowej w Inowrocławiu;

41. Jan Skotarczak (ur. 1898), zawód nieznany;

42. Tadeusz Tomaszewski (ur. 1907), p.o. kierownika szkoły w Słońsku;

43. Bolesław Wawrzyniak (ur. 1921), rolnik z Jaksic;

44. Szczepan Wawrzyniak (ur. 1892), rolnik, prezes Kółka Rolniczego w Jaksicach;

45. Stanisław Wichliński (ur. 1912), inżynier rolnik, ziemianin z Tuczna;

46. Włodzimierz Wichliński (ur. 1871), ziemianin z Helenowa, prezes Kółka Rolniczego w Tucznie, powstaniec wielkopolski;

47. Paweł Zawiłowicz (ur. 1891), kierownik Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;

48. Władysław Ziółkowski (ur. 1900), kupiec z Gniewkowa;

49. Marcjan Zywert (ur. 1905), leśniczy z Podlesia.

Prawdopodobnie tamtej nocy zginęli w więzieniu również:

50. Stanisław Bochat (ur. 1883);

51. Władysław Dorszewski (ur. 1876), mistrz rzeźnicki z Jaksic, powstaniec wielkopolski;

52. Jan Kaźmierczak (ur. 1879);

53. Stefan Paluszak (ur. 1901), rolnik z Jaksic, powstaniec wielkopolski.

Na zdjęciach:

Fot. 1 - Kondukt pogrzebowy odprowadzający ekshumowane prochy ofiar „makabrycznej nocy” (22 października 1945 r.). Fot. ze zbiorów Tadeusza Konieczki  

Fot. 2 - Pochówek ofiar „makabrycznej nocy” na cmentarzu par. Zwiastowania NMP. Fot. Henryk Torwirt, w zbiorach autora